Yılan (Mucize VI)
Hz. Musa, kendisine iletilen vahyi tebliğ etmiş, böylece ilahi yasalar
toplumla bütünleşmiştir. Değnek temsili ile devam edilecek olursa:
Değnek bırakılmış ve o yılana dönüşmüştür.
Yılan, gizli hayatı nedeniyle; sinsilik ve düşmanlık seciyesinin, deri
değiştirmesi nedeniyle de yeniden doğuşun simgesi olarak biline
gelmiştir. Nitekim Tevrat`ta "Aranıza yılanlar, büyüden etkilenmeyen
engerekler göndereceğim sizi sokacaklar" denmiştir.
Bu çerçeveden bakıldığında Kur`ân`ın, Hz. Musa`nın değneğinin yılana
dönüşmesini üç farklı sözcükle ifade etmesi, özgürleşmenin üç farklı
evresine işaret eder ki bunlardan birincisi "cann"dır.
“Cann”, ince, beyaz ve öldürmesinden sakınılan intikamcı bir yılandır.
Kur`ân`ın anlatımında Hz. Musa`nın değneği bir “cann” olmamış ama "onun
gibi" olmuştur. Kıssada yılanın bu durumunu, dalgalanma anlamındaki
"tehtezzü" kelimesi niteler. Bu kök, insan kalabalığında fitne çıkarıcı
bir dalgalanmayı da ifade eder. Yani esir toplum, ilahi yasalara
kavuşunca; düşmanlık edici, fitne çıkarıcı ve kan dökücü sinsi bir tür
gibi görünmüştür. İnsan teki bazında söylenecek olursa, henüz
"cann"dır. Hilafeti üstlenmeye ve "âdem" olmaya hazır değildir.
Hz. Musa`nın değneği, büyük buluşma için Firavundan randevu alma
zamanında "hayye" ye dönüşmüştür. Kelime, aslında canlı demektir ve
yılanın her türüne hayye denir. Değneğin bu durumunu, koşmak anlamı
verilen "tes`â" kelimesi nitelemektedir. Bu kökün türevleri Kur`ân
üslubunda koşma anlamında değil, çalışmak, iş yapmak, uğraşmak, gayret,
şevk ve heyecanla bir şeyin ardına düşmek anlamlarındadır. Bunların
hepsini birleştiren temel ise; bir işin peşinde koşuşturmaktır.
Bu kelimenin, kıssanın doğru anlaşılmasına kazandırdığı boyut ise;
ilahi tebliğle uyanan bir toplumun, Firavun`a düşmanlıkta daha da
istekli, gayretli ve hırslı bir hâle gelmiş olduğunu ifade etmesindedir.
Hz. Musa sonuçtan korkar. Ona korkmaması vahyedilir ve yılanın eski
"sireti"ne döndürüleceği bildirilir. Sîret ise bir toplumun bir
beldeden başka bir beldeye gitmesidir, gidişat ve sünnet demektir.
Yılanın ilk sîretine döndürülmesi, Firavun`un esaretindeki itaatkar
hâllerinden çıkarıldıktan sonra, Allah`a itaatkar olma hâline
döndürüleceklerine işarettir.
Hz. Musa`nın değneği, Firavunla buluşma sahnesinde "Su`bân"a
dönüşmüştür. Sü`bân, vadiyi dolduran sel gibi uzunluğu ve yayılmışlığı
ifade eden bir kökten; uzun ve iri yılan, ejderha anlamına gelir.
Ejderha, çeşitli hayvanların özelliklerini bünyesinde toplar ve onların
niteliklerini topluca sembolize eder. Kadim kültürde tabiat ötesi
güçlerin cesaretin ve korkusuzluğun sembolüdür.
Değnek sihirbazların “yaptıklarını” ve “çarpıtmalarını” yutan bir
ejderha olmuştur. Kıssada, değneğin ejderha durumunu niteleyen bir
kelime yoktur. Çünkü ejderhanın iriliği, özgürlüğünü ifade etmesi için
yeterlidir. Temsil göz önüne alınarak söylenecek olursa; esir toplum,
iki elçinin tebliği ile diklenmiş ve kendilerine söylenen büyülü
sözleri reddederek özgür hareket edecek duruma gelmiştir.
